Dlaczego szkodzi mi zdrowa dieta, a łagodzi dolegliwości to czego jeść nie powinnam?

Takie pytanie zadała mi jedna z czytelniczek cierpiąca na zespół jelita drażliwego i zaparcia spastyczne. Zauważyła że będąc na zdrowej diecie redukcyjnej, objawy IBS nasilają się, a mijają kiedy dieta obfituje w białe bułki i biały makaron. To można by rzec swego rodzaju błędne koło ponieważ biały makaron i bułki czyli produkty o wysokim indeksie glikemicznym podwyższając poziom glukozy i insuliny po posiłku nie sprzyjają przecież ani redukcji masy ciała, ani utrzymaniu szczupłej sylwetki. Co zrobić w takiej sytuacji? Pogodzić się z kilkoma nadprogramowymi kilogramami, czy może zaakceptować wzdęcia i bóle brzucha powodowane zaparciami?
Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie trzeba wiedzieć czym jest IBS i na czym polega jego specyfika.
Zespół jelita drażliwego (colon irritabile) w skrócie IBS, to choroba przewlekła, idiopatyczna, bardzo uciążliwa i ciężka do zdiagnozowania.

IBS – choroba idiopatyczna

Czym jest choroba idiopatyczna? To choroba której przyczyn nie sposób jednoznacznie ustalić. W przypadku zespołu jelita drażliwego nazywanego nerwicą jelit, objawy nasilają się głównie pod wpływem emocji i stresu ponieważ mózg i jelita połączone są ze sobą przez włókna nerwowe, które kontrolują automatyczną czynność mięśniówki jelit. Z uwagi na mnogość symptomów, zdiagnozowanie IBS jest dość trudne. Najczęściej mowa o zaburzeniach rytmu wypróżnień (biegunka, zaparcia), ostrych, także kłujących bólach brzucha, wzdęciach, gazach, uczuciu przelewania/bulgotania w jelitach. Nie ma badań, które pozwolą lekarzowi jednoznacznie stwierdzić, że mowa o IBS. Nie ma leków za pomocą których trwale pozbędziemy się dokuczliwych dolegliwości. Diagnoza stawiana jest na podstawie rzetelnie przeprowadzonego wywiadu bazującego przede wszystkim na obserwacji własnego organizmu przez chorego. Leczenie polega na stosowaniu uspokajającej przewód pokarmowy diety oraz w szczególności pracy nad radzeniem sobie z emocjami (techniki relaksacyjne). 

Objawy to najczęściej:

• biegunka występująca najczęściej w godzinach rannych.
• ostre, kłujące, skurczowe bóle brzucha występujące bezpośrednio lub godzinę, dwie po spożyciu posiłku (bóle przechodzą po wypróżnieniu).
• gazy i uczucie przelewania/bulgotania w jelitach.
• gazy z odbijaniem.
• wzdęcia.
• kłucie w jelitach.
• zaparcia na zmianę z biegunką.
• bóle głowy.
• zgaga.

Co wywołuje reakcję?

Nie można jednoznacznie powiedzieć co szkodzi ponieważ to co szkodzi jednej osobie, nie wywoła reakcji u innej. Mało tego, to co zaszkodzi Ci przed wyjściem do pracy czy na ważne spotkanie, nie zaszkodzi Ci jeśli zjesz to na obiad po którym planujesz siestę w domu. Osoby chorujące na IBS na ogół nie mają problemów w weekendy, na urlopie czy wieczorami kiedy siedzą w domu. Problemy pojawiają się rano przed wyjściem do pracy, randką czy innym ważnym spotkaniem.

Nieprawidłowe skurcze jelit

U zdrowej osoby za sprawą perystaltyki jelit czyli naprzemiennego kurczenia się i rozkurczania mięśniówki jelit, treść pokarmowa przesuwa się z żołądka przez jelito cienkie, aż do jelita grubego. To proces który odbywa się bez naszego udziału. Możemy spokojnie sobie pracować, a jelita wykonują swoja pracę. W przypadku IBS w sytuacji stresowej mięśnie gładkie albo kurczą się i rozkurczają za szybko i zbyt intensywnie, albo za wolno.

Zaparcia spastyczne

W zaparciowej formie IBS powinniśmy zastosować dietę wysokobłonnikową, aby wypełnić jelita i tym samym zmniejszyć skurcze. Osoba pytająca ma jednak zaparcia spastyczne w przypadku których postępujemy zupełnie inaczej. 

Zaparcia spastyczne to sytuacja w której w wyniku nadmiernej perystaltyki jelit dochodzi albo do nadmiernych skurczy w jednym kierunku i zwrotu w drugim, albo do zwiększonego napięcia ścian jelita grubego, albo/i upośledzenia odruchu defekacyjnego. Wówczas masy kałowe nie są w stanie przedostać się przez non stop skurczone jelito. Nie wolno dopuszczać do sytuacji w której zaparcia utrzymują się do pięciu dni i powyżej ponieważ zatrzymane masy kałowe będę podrażniać błonę śluzową jelita.  

U pytającej pomogła dieta obfitująca w oczyszczone węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym. Czy to dobre rozwiązanie? Niestety połowicznie. Owszem, nastąpiła poprawa, dolegliwości ustąpiły, ale po posiłkach rośnie poziom glukozy i insuliny we krwi, a w dłuższej perspektywie wzrośnie i masa ciała. Wzrasta także ryzyko cukrzycy i insulinooporności w przyszłości jeśli taką dietą będziemy redukować dolegliwości. Organizm nie jest też należycie odżywiony.
Dlaczego taka dieta spowodowała ustąpienie dolegliwości? Ponieważ nie zawierała błonnika. W przypadku IBS typ zatarciowy - zaparcia spastyczne, rodzaj i forma podania błonnika ma znaczenie kluczowe. Jednak wcale nie musimy rezygnować z warzyw i owoców oraz godzić się na ustąpienie objawów choroby kosztem otyłości.

Pytania które pojawiają się w przypadku diety w IBS, zaparcia spastyczne to?

W jakiej formie jeść warzywa?

Najlepiej w formie gotowanej lub podgotowanej. Zupy, lecza, przeciery warzywne, warzywa gotowane na parze, warzywa blanszowane. Koniecznie w towarzystwie tłuszczu np. oliwy, klarowanego masła, kawałków awokado. Warzywa typu brokuł czy kalafior gotuj na parze zawsze z uchyloną pokrywką.  

Czy muszę całkowicie zrezygnować z surówek które lubię?

Nie, ale warzywa na surówkę muszą być starte na bardzo drobnej tarce.

Czy można jeść surowe owoce?

Tak, ale zawsze w formie rozdrobnionej aby jak najbardziej rozdrobnić włókna błonnika. Polecam siekanie w malakserze, zblendowane na koktajl czy mus.

Jakie kasze będą dla mnie najlepsze?

Jęczmienna, bulgur, jaglana, komosa ryżowa.

Jaki ryż?

Basmati, zwykły biały, jaśminowy.

Jakie pieczywo?

Graham, orkiszowe, żytnie ale miękkie, bez ziaren.

Czy muszę jeść tylko biały makaron? Nie mogę ciemnego?

Można jeść makaron z pełnego ziarna ale wtedy, kiedy stanowi jedynie 25% zawartości talerza a 50% jego zawartości stanowią gotowane warzywa.

Czy można jeść nabiał?

Tak, ale w małych ilościach. Najlepiej w formie jogurtu naturalnego lub chudego twarogu. Nie wolno jeść tłustych żółtych serów, serów topionych czy typu oscypek.

A co z mięsem?

Chudy drób i chude mięsa gotowane lub duszone będą odpowiednie.

Czy mogę gotować zupy na wywarze mięsnym?

Tak. Wszelkie rosoły, zupy na skrzydełkach kurczaka, mięsne galarety będą odpowiednie.

Co należy wykluczyć?

Gruboziarniste pieczywo (twarde), gruboziarniste kasze, tłuste mięsa (kaczka, wieprzowina), kiełbasy, mięsne konserwy, parówki, tłuste wędliny, potrawy słone, słodycze, pikantne, mocno przyprawione, alkohol, jaja na twardo (na miękko i w formie luźnej jajecznicy można). Warzywa i owoce należy zawsze obierać ze skory i kroić na małe kawałki.

Zalecenia

Rano na czczo wypij szklankę ciepłej wody. To pobudzi jelita do pracy.  Jedz powoli, bez pośpiechu, dokładnie rozgryzając i przeżuwając pokarm (węglowodany trawione są już w jamie ustnej). Jedz małe porcje, ale często, regularnie. Regularność posiłków pozwala zachować regularność pobudzania jelit do pracy. Od stołu wstawaj z niedosytem. Nie wolno przepełniać żołądka. Pokarm ma być trawiony w małych porcjach, powoli. Należy unikać mocnej kawy, mocnej herbaty, napojów słodzonych, gazowanych. Ostrożne z solą. Sól zatrzymuje wodę co potęguje zaparcia. Nie powinno się solić więcej niż 6 gramów na dobę.
Pracuj nad emocjami. Kwestie emocjonalne mają tu znaczenie kluczowe. Napięcie, zdenerwowanie, stres, lęki, będą nasilały problemy z odruchami defekacyjnymi.

Polecam do poczytania:

• Historia Wewnetrzna, G.Enders,
• Zespół Jelita Nadwrażliwego, M.Jarosz, J.Dzieniszewski,
• Kupa szczęścia, A.Shulte