Mleko bez laktozy, oraz coraz szerszy asortyment nabiału bez laktozy od pewnego czasu zyskuje na popularności. Moje pacjentki po otrzymaniu zaleceń do diety bardzo często pytają o ten rodzaj mleka w kontekście kawy, a czytelnicy bloga w pytaniach mailowych deklarują że piją mleko i jedzą tylko nabiał bez laktozy bo słyszeli, że jest zdrowsze od tego "zwykłego".
Na pewno jest droższe ;) Mleko spożywcze 2% tłuszczu pewnej znanej marki w białej butelce z niebieską zakrętką w sklepie w którym robię zakupy kosztuje 2,99 zł. Mleko pozbawione laktozy, także 2% tłuszczu, tej samej marki, w białej butelce, ale dla odróżnienia z fioletową zakrętką kosztuje 4,69 zł. Jest różnica? I to jaka.
A jaka jest prawda?

Dla kogo mleko bez laktozy?

Występująca w mleku (nie tylko krowim bo i owczym, kozim, kobiecym) laktoza jest organicznym związkiem chemicznym należącym do węglowodanów. To dwucukier zbudowany z jednej cząsteczki galaktozy i jednej cząsteczki glukozy połączonych ze sobą wiązaniem beta-1,4-glikozydowym. Ponieważ laktoza nie może być bezpośrednio wchłonięta przez organizm z układu pokarmowego, w jelicie cienkim wiązanie to rozrywane jest za pomocą enzymu o nazwie laktaza. Enzymu produkowanego przez komórki znajdujące się w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego.
Z wiekiem ilość laktazy maleje dlatego część osób może laktozy nie tolerować (zupełnie lub częściowo), jednak ta tendencja obserwowana jest głównie w rejonach Azji i Afryki, w mniejszym procencie w Europie, choć zależne jest to od kultury spożycia mleka. 

Przyczyną nietolerancji laktozy jest pierwotny lub wtórny niedobór laktazy a jej objawy którymi na ogół są wzdęcia, uczucie "przelewania" w jelitach, bóle brzucha czy biegunka, zależne są od dawki tolerowanej laktozy (ilość ok. 11-12 gramów na ogół jest dobrze tolerowana), ale i od stanu mikrobioty jelitowej (skład ilościowy i jakościowy) dlatego jeśli zmagamy się z dolegliwościami żołądkowo - jelitowymi czasem warto poddać analizie przyjmowane leki (NLPZ, metformina, antybiotyki) i znaleźć przyczynę dolegliwości niż z góry zakładać że przyczyną jest nietolerancja laktozy. Bywa że nietolerancja laktozy jest częścią szerszej nietolerancji na cukry fermentujące czyli FODMAP (oligo, mono i disaharydy oraz poliole).  W każdym przypadku sytuacja wymaga indywidualnej analizy po to, aby działać na przyczynę, a nie na objaw.
Ponieważ laktaza wytwarzana jest w śluzowce jelita cienkiego i kosmkach jelitowych z produktów z laktozą zrezygnować powinny zwłaszcza osoby zmagające się z chorobami które doprowadzają do uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych, produkujących laktazę.
Są to:

• choroba Leśniowskiego - Crohna,
• celiakia,
• martwicze zapalenie jelita,
• choroba Whipple’a,
• zespół krótkiego jelita,
• infekcje żołądkowo-jelitowe, np. ostra lub przewlekła biegunka – wywołana przez bakterie (najczęściej Escherichia coli i Salmonella) lub wirusy (zwykle rotawirusy i adenowirusy),
• zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego: lamblioza, gardiaza, tasiemczyca,
• choroba Duhringa (skórna manifestacja nietolerancji glutenu),
• alergia pokarmowa na białko mleka krowiego,
• mukowiscydoza,
• przyjmowanie niektorych leków (min. antybiotyki, kwas acetylosalicylowy),

Czy mleko bez laktozy jest lepsze niż mleko z laktozą?

Przemysł spożywczy bazując na niewiedzy konsumentów oprócz mleka bez laktozy oferuje też szeroką gamę produktów bez laktozy (sery, śmietana, twarogi, jogurty) oraz produkty które z natury laktozy nie zawierają, ale na opakowaniu informują że jej nie ma. Identycznie jak z glutenem. Biznes is biznes.
Dobrym wyborem są produkty mlecznej fermentacji gdzie pod wpływem bakterii laktoza zostaje rozłożona do cukrów prostych, kwasu mlekowego i innych składników, a tym samym łatwiej strawna. Należy jednak uważać na produkty mające w składzie mleko w proszku. Jeśli jogurt mleka w proszku nie zawiera, będzie on dobrym wyborem dla osób z cześciowym zanikiem wydzielania laktazy. Jeśli jednak produkt został zagęszczony mlekiem w proszku, nie nadaje się dla osób z nietolerancją laktozy. Uważajcie też na czekolady, wypieki czy słodycze zawierające w swoim składzie mleko w proszku którego dodatek zapobiega krystalizacji roztworów cukru. Laktoza dodawana jest też do wyrobów mięsnych gdzie ma poprawić smak i zapach, margaryn czy wielu innych produktów w których zupełnie się jej nie spodziewacie, także leków.

Co ważne: w mleku bez laktozy wiązanie beta-1,4-glikozydowe jest już rozerwane. Odbywa się to w procesie enzymatycznej hydrolizy laktozy. Nie mamy więc w składzie dwucukru laktozy, a cząsteczkę glukozy i galaktozy. Takie mleko będzie słodsze niż to "zwykłe" i będzie miało wyższy indeks glikemiczny mimo tej samej wartości energetycznej. Jeśli więc pilnujesz tego aby jeśc zdrowo, dbasz o linię, jesteś na diecie redukcyjnej i kupujesz mleko i nabiał bez laktozy sądząc że będzie Ci sprzyjać, jesteś w błędzie tym większym jeśli masz zaburzenia glikemii.

Mleko i produkty bez laktozy NIE są turbo zdrowe. Nie są w niczym lepsze od mleka czy nabiału z laktozą. Owszem, są zbawienne dla osób z nietolerancją laktozy, ale są też doskonałym sposobem na biznes dla producentów bazujących na niewiedzy konsumentów i tzw. modzie na lactose free. Tak samo szkodliwej jak moda gluten free.
Do dziś pamiętam zabawną sytuację jak w kawiarni na Nowym Świecie Pani przede mną zamówiłam latte z mlekiem bez laktozy i tiramisu (z laktozą przecież) ;)

Nietolerancja laktozy to nie to samo co alergia na białka mleka krowiego

Trzeba mieć tego świadomość. Nietolerancja laktozy to nie to samo co alergia na białka mleka krowiego. U osób mających alergię na białka mleka krowiego, po spożyciu alergenu uruchamiana jest reakcja immunologiczna. Produkowane są przeciwciała tzw. immunoglobuliny E (IgE). W przypadku nietolerancji laktozy taka reakcja nie zachodzi. Niestrawiona laktoza przechodzi do jelita grubego i tam ulega fermentacji pod wpływem występujących tam bakterii powodując dolegliwości których nasilenie zależne jest od stopnia niedoboru laktazy oraz ilości spożytej laktozy.

Kupujcie świadomie.

Źródła:

• Cielecka K. E., Dereń K. Nadwrażliwość pokarmowa. Alergia Astma Immunologia
• Dąbrowska A. Z., Baranowska M., Batyk I. M., Kujawski M., Hryniawska M., Roszkowska B. Spożycie mlecznych napojów fermentowanych przez osoby z różną tolerancją laktozy
• Rozenberg. S, Body. JJ, Bruyère.O i inn. Effects of Dairy Products Consumption on Health: Benefits and Beliefs--A Commentary from the Belgian Bone Club and the European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases,
• Yanyong Deng, Benjamin Misselwitz, Ning Dai, Mark Fox, Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK310267/
• JCI Instytut Jakości  - Nietolerancja laktozy