Osteoporoza to układowa choroba szkieletu której skutkiem jest zwiększone ryzyko złamań kości spowodowane zmniejszeniem ich gęstości mineralnej (odporności mechanicznej).
Kojarzy się z ludźmi raczej w wieku senioralnym niż z osobami młodymi czy tym bardziej dziećmi.

Czy na osteoporozę można zachorować w każdym wieku?

Wyróżniamy osteoporozę pierwotną rzeczywiście związaną z wiekiem i osteoporozę wtórną będąca następstwem stanów patologicznych (chorobowych) lub skutkiem stosowania niektórych leków.
Wg raportu Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce na osteoporozę choruje ok. 2 mln osób. Dane te nie oddają jednak rzeczywistej skali problemu.
Choroba przez długi czas (do momentu pierwszego złamania) rozwija się bezobjawowo. Z czasem może powodować przewlekły ból kręgosłupa, bóle głowy, karku, niewydolność oddechową, czy neuropatie z ucisku.  

Złamania dotyczą w pierwszej kolejności:

• kości przedramienia,
• kręgów (trzonów),
• kości udowej,

Dlaczego tracimy masę kostną?

Kości za sprawą osteoblastów, osteoklastów i osteocytów w ciągu całego życia ulegają stałej przebudowie.
Są jednak czynniki które mogą zaburzać te procesy.  

Zaliczamy do nich np.:

• mediatory zapalne,
• zaburzenia hormonalne,
• zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforowej,
• poziom witaminy D3,
• niedożywienie ilościowe i jakościowe,
• styl życia,
• nowotwór,

Dochodzi wówczas do zaburzeń naturalnej równowagi między procesami resorpcji a procesami formowania co skutkuje utratą masy kostnej.
Masę kostną tracimy także z wiekiem co szczególnie obserwuje się u kobiet u których zmiany hormonalne spowodowane menopauzą powodują przyspieszony spadek gęstości kości po 50-tym roku życia (1,2-2% rocznie w okresie od 50 – tego do 59 -tego roku życia, 0,9% rocznie po 60- tym roku życia). U mężczyzn utrata masy kostnej następuje stopniowo (nie przyspiesza po 50-tym roku życia).
W okresie inwolucji kobieta może utracić łącznie 35-50% masy kostnej beleczkowej i 25-30% kości korowej. Mężczyzna 15-45% masy kostnej beleczkowej i 5-10% kości korowej.

Czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy

Osteoporoza może zacząć rozwijać się w każdym wieku. Do czynników ryzyka należą: 

• palenie tytoniu,
• alkoholizm,
• niska masa cała (BMI <18),
• niedobór hormonów płciowych,
• brak miesiączki o różnej etiologii (niedobór estrogenów, zbyt intensywna aktywność fizyczna, diety głodowe),
• przedwczesny stan pomenopauzalny np. po usunięciu jajników,
• mała podaż wapnia z dietą lub zaburzenia wchłaniania (wówczas jest on uruchamiany z kości co może prowadzić do demineralizacji),
• niedobór witaminy D3,
• niska podaż fosforu,
• nadmierna podaż fosforu (optymalny stosunek wapnia do fosforu dla wchłaniania wapnia wynosi 1:1),
• niedobory białka (zwiększenie utraty masy kostnej poprzez zmniejszenie produkcji IGF-1),
• nadmiar białka,
• siedzący tryb życia (kość dostosowuje swoją masę i strukturę do obciążeń mechanicznych, ich brak powoduje osłabienie i demineralizację),
• niedoczynność tarczycy,
• cukrzyca zarówno typu 1 jak i 2,
• hiperprolaktynemia,
• nadczynnośc przytarczyc i kory nadnerczy,
• akromegalia,
• endometrioza,
• choroba Addisona
• celiakia,
• zaburzenia wchłaniania,
• stan po operacjach bariatrycznych,
• choroby zapalne jelit (WZJG, LC)
• przewlekłe choroby wątroby,
• choroby nerek,
• choroby reumatryczne (np. RZS)
• sarkopenia,

Leki zwiększające ryzyko rozwoju osteoporozy:

• glikokortykosteroidy,
• hormony tarczycy w dużych dawkach,
• leki przeciwpadaczkowe,
• antagoniści witaminy K,
• cyklosporyna,
• leki immunosupresyjne w dużych dawkach,
• inhibitory pompy protonowej (popularne leki na zgagę),

Diagnostyka

Badanie densytometryczne (BMD — bone mineral density)- stanowi złoty standard w diagnostyce osteoporozy. Służy do oceny gęstości mineralnej będącej jednym z najważniejszych parametrów oceny ryzyka złamań.
Wykonywane jest u osób u których:

• podejrzewa się lub stwierdza zwiększone ryzyko złamań,
• monitoruje się przebieg i skuteczność leczenia,

Densytometria to rodzaj prześwietlenia wykonywanego przy pomocy specjalnego aparatu rentgenowskiego. Podstawową i zalecaną metodą pozwalającą na bardzo dokładny pomiar gęstości kości jest dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska w której używana jest jednocześnie wiązka niskoenergetyczna i wysokoenergetyczna.
Badanie trwa kilka minut, nie wymaga bycia na czczo ani specjalnego przygotowania poza odstawieniem suplementów wapnia na dobę przed badaniem oraz przyjściem bez bizuterii.
Przeciwwskazaniem do wykonania badania jest ciąża.   

Badanie umożliwia pomiar gęstości mineralnej:

• bliższego końca kości udowej (najbardziej miarodajna jest densytometria szyjki kości udowej),
• lędźwiowego odcinka kręgosłupa,
• kości przedramienia – zalecane, gdy nie można wykonać pomiaru w bliższym odcinku kości udowej lub w kręgosłupie bądź zinterpretować wyników tych pomiarów, a także u pacjentów z nadczynnością przytarczyc,
• całego kośćca – wykonywane najczęściej u dzieci, rzadko u dorosłych z nadczynnością przytarczyc.

Po wykonaniu badania pacjent od razu otrzymuje wydruk wyniku. Zawiera on obraz badanej okolicy oraz wyniki pomiaru. Celem porównań wyników na przestrzeni czasu zaleca się wykonywanie kolejnych badań na tym samym urządzeniu lub chociaż aparacie tej samej firmy.

Badania laboratoryjne: stężenie markerów kościotworzenia (P1NP) i resorpcji kostnej (CTX) to badania przydatne w dodatkowej ocenie ryzyka złamań, celem monitorowania leczenia, oraz w diagnostyce różnicowej.
Nie są to badania zalecane w celu rozpoznania choroby. 

Jako badania podstawowe w przypadku podejrzenia osteoporozy wtórnej zaleca się wykonać: 

• OB,
• morfologię,
• proteinogram,
• fosfatazę zasadową  w surowicy,
• stężenie kreatyniny,
• parathormon,
• poziom D3
• poziom wapnia i fosforu w surowicy,
• przydatny bywa pomiar dobowej utraty wapnia z moczem.

Badania obrazowe:

• RTG – pozwala wykryć widoczne zmiany (zmniejszenie gęstości kości, ścieńczenie warstwy korowej kości długich, zanik beleczkowania poziomego, złamania kompresyjne),
• ilościowa tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny – przydatne w wybranych przypadkach, zwłaszcza osteoporozy wtórnej.