Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii na świecie i jednym z najczęstszych niedoborów żywieniowych mimo dużej dostępności żywności i przerażających danych dotyczących jej marnowania.
Termin niedokrwistość pochodzi od greckiego słowa anaimia co oznacza brak krwi.

Niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza ma miejsce wtedy, kiedy:

podaż żelaza z dietą  plus ilość zgromadzonych zapasów minus ilość związana z utratą żelaza nie wystarczają do wytworzenia erytrocytów czyli czerwonych krwinek.
Wytworzone erytrocyty są mniejsze niż prawidłowe i zawierają mniej hemoglobiny. 

Rekomendowana dzienna dawka żelaza dla kobiet wynosi 18 mg, natomiast dla mężczyzn 10 mg (RDA uwzględnia poziom wchłaniania).
Dieta osoby jedzącej wszystko tj. mięso, ryby, jaja, rośliny etc. dostarcza przeciętnie około 7 mg żelaza na 1000 kcal z czego wchłaniane jest ok. 1-2 mg.
Dieta dostarcza żelaza w dwóch formach. Hemowej i niehemowej.
Żelazo hemowe pochodzi z mięsa i produktów odzwierzęcych i jest lepiej przyswajalne, natomiast niehemowe pochodzi z roślin. Przyswaja się w dużo mniejszym stopniu, natomiast dodatek witaminy C znacznie poprawia biodostępność.

Żelazo do produkcji erytrocytów

W procesie erytropoezy (wytwarzanie czerwonych krwinek) zapotrzebowanie na żelazo związane jest z procesem natlenienia tkanek, obrotem erytrocytami i ich utratą.

Erytrocyty żyją 120 dni. Następnie pochłaniane przez makrofagi ulegają degradacji (gównie w śledzionie i wątrobie) ale odzyskiwane jest związane w nich żelazo.
Recykling żelaza hemowego ze starych czerwonych krwinek jest podstawowym źródłem żelaza do erytropoezy i odpowiada za dostarczanie 40–60 mg żelaza dziennie do szpiku kostnego.
Żelazo pochodzące z diety i recyklingu erytrocytów musi więc sprostać wymaganiom dotyczącym produkcji nowych erytrocytów. 
W przypadku sukcesywnych, rozciągniętych w czasie strat, nowo wytworzone erytrocyty będą miały zmniejszoną hemoglobinę, powodując zmniejszenie ilości żelaza dostarczanego przez tę samą liczbę starzejących się erytrocytów (ponowny recykling).

Niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się bardzo powoli. Przy braku znacznych strat wynikających z krwotoku, miesiącami, a nawet latami.

Objawia się:

• zwiększoną podatnością na infekcje (spadek odporności),
• zaburzeniami koncentracji,
• osłabieniem i uczuciem ciągłego zmęczenia bez wyraźnej przyczyny, 
• problemami z koncentracją, 
• apatią,
• sińcami pod oczami, 
• bladością błon śluzowych,
• częstymi zajadami w kącikach ust, 
• skłonnością do siniaków, 
• zawrotami głowy, 
• krwawieniami z nosa,
• wypadaniem włosów,
• łamliwością paznokci,
• suchością skóry,
• tzw. zespołem niespokojnych nóg (RLS), 

Wiedz że:
Żelazo w pierwszej kolejności wysyłane jest tam gdzie jego obecność w procesach biochemicznych jest absolutnie niezbędna. Takim miejscem nie są np. włosy. Można bez nich żyć dlatego bardzo częstym objawem niedoboru żelaza jest właśnie utrata włosów.  
Kluczowe dla wzrostu, regeneracji i podziału komórek macierzy włosów jest ATP. Aby powstało potrzebny jest tlen. A żeby był tlen, potrzebne jest żelazo które działa jak magnes. Wychwytywany w pęcherzykach płucnych tlen „przykleja się” do jonów żelaza, aby w tkankach wziąć udział w procesie spalania glukozy. W wyniku spalenia glukozy dochodzi do powstania wysokoenergetycznego związku fosforowego ATP (adenozynotrifosforan). Czy spalana może być jedynie glukoza? Nie. Spaleniu ulegają także kwasy tłuszczowe lub w przypadku niedoborów pokarmowych, aminokwasy (tego nie polecam). 
Mało żelaza to mało tlenu, a mało tlenu to mało ATP. Mało ATP to mało paliwa dla włosów czego efektem będzie ich osłabienie, wypadanie i problemy z odrastaniem.

Diagnostyka

Głównym parametrem określającym znaczny niedobór żelaza jest ferrytyna.  To białko ostrej fazy, magazynujące żelazo we wszystkich komórkach organizmu. Jej poziom pokazuje ilość gotowego do wykorzystania żelaza, czyli jego zapas w organizmie.
Co istotne, możemy mieć dużo żelaza we krwi, a mało ferrytyny (zapas tkankowy).  

Wynik w normie i w wartości optymalnej

Wynik w normie, a wynik w wartości optymalnej to dwie różne rzeczy. Jeśli przez miesiąc będę Wam serwowała porcje wielkości 25% talerza z pewnością przeżyjecie, ale o sytości i prawidłowym funkcjonowaniu organizmu nie może być mowy.  Siły na aktywność fizyczną też raczej nie będziecie mieli.
Jeśli jednak nałożę Wam 75 lub 100% talerza będziecie i najedzeni, i na pracę czy inną aktywność fizyczną też będzie i siła i ochota.
Identycznie jest z wartością w normie i wartością optymalną. Spójrzcie jak duża jest różnica między wartością minimalną, a maksymalną normy dla ferrytyny. Organizm będzie pracował tak samo przy wartości 15 i 180? Odpowiedź jest oczywista.
Naukowcy już dawno odkryli, że poziom pewnych pierwiastków w odpowiednich wartościach zapewnia nam zdrowie.    
Niski poziom ferrytyny pokazuje wyczerpanie zapasów żelaza i zwiastuje wystąpienie anemii z niedoboru żelaza w najbliższym czasie.

Najczęstsze przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza

1. Utrata krwi przez drogi rodne

Bardzo częstą przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza u kobiet jest comiesięczna utrata krwi w wyniku krwawień miesiączkowych. Poziom strat zależny jest od długości oraz obfitości krwawienia.
Problem potęguje wystąpienie dodatkowo którejś z poniższych przyczyn co często ma miejsce. 

2. Krwawienia z przewodu pokarmowego

Krwawienie z przewodu pokarmowego jest dość częstą przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza i może wystąpić w dowolnym miejscu w przewodzie pokarmowym (na ogół jest to okrężnica).  
Utrata do 100 ml krwi na dobę (zdrowe osoby tracą z kałem 2 ml krwi dziennie) nie powoduje widocznych zmian w stolcu dlatego samodzielna ocena czy przyczyną niedokrwistości jest krwawienie z przewodu pokarmowego nie jest możliwa bez badań (badanie kału na krew utajoną).

3. Niewystarczająca podaż w diecie

Coraz więcej osób ogranicza spożycie mięsa. Przyczyną jest troska o środowisko naturalne, ale i względu etyczne. Bez względu na to jaki jest powód rezygnacji (dieta wegetariańska, wegańska) lub ograniczenia spożycia mięsa w Twoim przypadku, żelazo i białko które było dostarczane podczas spożywania mięsa, musi zostać dostarczone ze źródeł roślinnych. Bezwzględnie! Z doświadczenia moich pacjentów mogę powiedzieć że tak się zwykle nie dzieje i osoby które trafiają pod moją opiekę mają ogromne niedobory.
Dieta wegetariańska i wegańska nie istnieje i nie może istnieć bez roślin strączkowych. Jeśli więc z jakichś przyczyn nie lubisz bądź nie możesz (np. problemy żołądkowo – jelitowe) jeść strączków, zapomnij o diecie wegetariańskiej, czy wegańskiej.
Dieta wegetariańska, wegańska, ograniczająca mięso, to nie sałatka z ogórkiem albo kanapka z pomidorem. Jabłko czy zupa z dyni. To naprawdę solidna porcja roślinnego białka w postaci roślin strączkowych będących także źródłem żelaza. Trzeba mieć tego świadomość decydując się na zmiany w diecie.
Dla osób chcących ograniczyć spożycie mięsa w sposób zdrowy, bez ryzyka niedoborów, napisałam książkę zawierającą porady i przepisy (dowiedź się więcej).  

Nawet dieta wegańska nie jest w żadnym stopniu niedoborowo jeśli chodzi o białko czy żelazo, ale musi zostać skomponowana mądrze. Warto także spożywając posiłki unikać jednoczesnego spożycia kawy, herbaty lub innych substancji chelatujących żelazo .

4. Złe wchłanianie żelaza

Podaż żelaza z dietą to jedno, ale ważny  jest także sam proces trawienia i wchłaniania.
Jak mawiał klasyk, wcale nie jesteś tym co jesz, a tym co wchłaniasz. 

Zmniejszona kwasowość w żołądku będzie powodowała trudności z trawieniem białek i przyswajaniem żelaza. Sole żelaza, aby mogły zostać wchłonięte w dwunastnicy, muszą zostać rozpuszczone w kwaśnej treści żołądka (np. niedobór hormonów tarczycy powoduje zmniejszoną kwasowość żołądka). 
Jelito także musi być zdolne do wchłaniania żelaza. Przy wzroście ekspresji hepcydyny (białka kontrolującego poziom żelaza we krwi poprzez regulację absorpcji żelaza pokarmowego jelicie cienkim) nieorganiczne żelazo z diety nie będzie optymalnie wchłaniane do krwi z jelita. Zamiast tego zostanie uwięzione w komórkach nabłonkowych jelit, a następnie wtopione w światło i stolec. Dlatego infekcje, przewlekłe stany zapalne lub inne mechanizmy regulujące wzrost hepcydyny mogą hamować niehemowe wchłanianie żelaza pomimo wysokiej biodostępności w diecie czy suplementacji. Organizm broni się w ten sposób przed wykorzystaniem żelaza przez patogeny. 

Inne przyczyny zaburzonego wchłaniania to obniżony poziom gastryny, infekcje bakteryjne (bakterie potrzebują żelaza do namnażania)  i grzybicze np. Helicobacter Pylori, przerost Candida Albicans, infekcje pasożytnicze, dysbioza jelitowa, celiakia oraz inne choroby zapalne jelit czy zaburzenia hormonalne prowadzące do mięśniaków macicy. 

Pozostałe przyczyny to:

• urazy powodujące znaczną utratę krwi,
• zabiegi powodujące utratę krwi,
• choroby zapalne jelit,
• choroby nerek,

UWAGA!
Diagnozę zawsze stawia lekarz. Ja podałam najczęstsze przyczyny.
Jeśli mimo właściwej podaży żelaza z dietą lub suplementacji doustnymi preparatami żelaza problem dalej występuje, należy skonsultować się z lekarzem.

Źródła.

• Diagnosis and management of iron deficiency anemia in the 21st century,
  Terri D. Johnson-Wimbley, Baylor College of Medicine, Houston, Texas, USA, David Y. Graham, Michael E. DeBakey VA Medical Center, Room 3A-320 (111D), 2002 Holcombe Boulevard, Houston, TX 77030, USA
  
• Anemia, Iron Deficiency
  Matthew J. Warner; Muhammad T. Kamran.
  
• Management of Iron Deficiency Anemia
  Kristine Jimenez, MD, Stefanie Kulnigg-Dabsch, MD, and Christoph Gasche, MD
  
• Hepcydyna – nowy parametr diagnostyczny w zaburzeniach metabolizmu żelaza?
  J. Jasiniewska, E. Żakanowska, Zakład Zaburzeń Homeostazy Katedry Patofizjologii Collegium Medicum w Bydgoszczy  
• Iron Deficiency Anemia: A Common and Curable Diseas,
  Jeffery L. Miller

Artykuły, które mogą Cię zainteresować:

Czy orzechy brazylijskie są rzeczywiście dobrym źródłem selenu w diecie?

Selen jest składnikiem wielu kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym metabolizmu enzymów. Wchodzi w skład peroksydazy glutationowej (min. chroniącej Czytaj dalej

Jaka jest różnica między niedoczynnością tarczycy a chorobą Hashimoto?

Po publikacji poniedziałkowego posta na temat pierwszej wizyty u endokrynologa otrzymałam bardzo dużo pytań o różnicę między niedoczynnością tarczycy a Czytaj dalej

Charakterystyka i diagnostyka Hashimoto, czyli co bezwzględnie musisz wiedzieć o tej chorobie. Część 1.

Hashimoto, autoimmunologiczna choroba tarczycy, której pod żadnym pozorem nie wolno bagatelizować. Swoją nazwę wzięła od nazwiska japońskiego chirurga i anatomopatologa Czytaj dalej

Zajady i opryszczka. Co to za przypadłość? Co je aktywuje? Jak szybko się ich pozbyć, zapobiec zawrotom i na długo cieszyć się pięknymi i zdrowymi ustami?

Zajady i opryszczka to problem dotykający zarówno dzieci jak i dorosłych. Najczęściej pojawia się w najmniej oczekiwanym momencie, wtedy kiedy Czytaj dalej